CON ĐƯỜNG

Đặng
Mai Lan

 

Chân dung Nguyễn Đình Toàn.

Photo by Nguyễn Bá
Khanh

Đặng Mai Loan ở nhà NĐToàn

với tác phẩm Con
Đường trong tay

 

 Cho đến lúc này, tôi tự hỏi có bao nhiêu con
đường mình đã đi qua suốt những năm tháng có mặt trên đời? Nhiều lắm, những con
đường quên lãng mất hút với thời gian. Và cũng có những con đường đã vạn lý xa,
nhưng trăm năm đằm đắm nhớ nhung nếu như được sống trọn hết một kiếp người.

 

 Tôi đã bước trên con đường đó vào một buổi
sáng giữa tháng 10.

Baylor
Drive, những tàn cây palmier jupon cao ngất, ngẩng mặt với trời xanh. Những
cành cọ rũ xuống buồn bã vì trời không một gợn gió, nhưng lòng tôi như Tết, háo
hức xuân tươi.

Như,

"
khi em về trời xanh và gió mát

con
đường mòn thơm lá mục quê hương" (1)

 

 Nắng ấm loang trên những bờ tường của từng
ngôi nhà nhìn từa tựa như nhau. Có thể đây là nơi cư ngụ của những cư dân lớn
tuổi nên tất cả chìm trong êm ả, tĩnh lặng, không một bóng người qua lại. Trong
thứ không gian trong vắt này, tôi nghĩ, nếu như có một chiếc lá lìa cành, tôi
cũng có thể nghe rõ được âm thanh rơi rụng của nó. Thực ra, thứ âm thanh này
tôi đã nghe, nhưng từ một giọng nói. Tôi đang nhớ lại và mường tượng ra nó, dù
bây giờ, đất trời chưa hẳn vào thu, hoặc không có mùa thu nơi đây. Cỏ vẫn xanh
ngát nằm khép nép bên vệ đường, cây lá vươn mình trên những vuông sân.

 Đường dẫn vào ngõ. Ngõ hẹp, nhưng bên mỗi hiên
nhà vẫn có những khoảng đất trồng đầy chuối, dù chỉ là những loại chuối kiểng.
Những thân xanh bóng mượt và những tàu lá khiến tôi nghĩ đến một "quê
hương thu nhỏ" (2)

 Không phải là những con đường ngập đầy lá rụng
của một Đà Lạt quá khứ mù sương, hay một lối đi quanh co, hai bên bờ đất viền
quanh những bụi dã quỳ rực nắng. Cũng chẳng là con đường tỉnh lỵ vắng vẻ sớm
khuya có những bến phà đưa người từ xã 
này sang huyện nọ. Những vùng đất tôi đã đi qua, nhìn thấy… theo một
cách nào đó.

 Tất cả đều xa lạ. Nhưng tôi biết, tôi sẽ gặp lại
một nơi thân thiết của một thời. Nơi chốn đã cất giữ giùm tôi những tháng ngày
tươi đẹp nhất đời mình.

 

 Qua những bức tường màu của một thứ nâu-cam
dang dở, tôi bước lên những nấc thang.  

 Tôi đã tìm thấy sau cánh cửa ấy, một quê
hương thu nhỏ. Quê hương của những người Việt ly hương có di ảnh, bàn thờ
người quá cố. Có nồi cơm điện, ấm trà, phích nước… Nhưng quê hương này còn có áo
mơ phai bên những đám cháy cùng với tro than.

 Và tôi thấy nó rõ ràng hơn, nó ở đấy. Đường cũ
kia rồi, nơi của những sáng Sài Gòn, sân trường, lớp học. Đường xưa của những
đêm xao xuyến từng giấc ngủ ngoan của bao thiếu nữ. Đường đêm chiến tranh mà dường
như người ta không còn quan tâm đến ánh hỏa châu ngoài trời, hay tiếng súng đì
đùng từ xa vọng lại. Nhìn nó, như một phế tích buồn hiu. Có gặp lại người yêu dấu
cũ, cảm xúc của tôi cũng chỉ như thế. Bởi chính nó, con đường ấy là tình
yêu, là tình đầu. Một mối tình không có người yêu.

Chỉ
là một cuốn sách được viết ra từ hơn nửa thế kỷ. Là một trong những tác phẩm lấp
lánh như sao giữa một bầu trời văn nghệ sáng rực thời vàng son của đất nước, với
những văn nghệ sĩ uyên bác, tài hoa. Những ngôi sao tưởng đã lịm tắt, chìm chết
cùng với bầu trời đã vẩn đục u ám, nhưng tất cả còn sống mãi trong lòng hàng
hàng, triệu triệu người yêu nghệ thuật mà không gì có thể làm lu mờ.

Tôi
ôm lấy nó, tôi sờ chạm mân mê từng vết màu đã ố với thời gian. Tôi hít thở, tìm
lại thứ không khí của một khung trời cũ. Tôi tìm thấy tôi.

 Người dẫn tôi đến "con đường" ngày
xưa ấy đang ngồi trước mặt tôi. Lẽ ra tôi đã gặp ông từ năm trước.   Nhưng một người thân quen của ông nói với tôi
rằng, có thể ông sẽ không còn nhớ ai là ai nữa. Tôi đâu phải là một trong những
"ai" này, để buồn khi ông không còn nhớ đến mình. Tôi muốn có một tập
thơ ông vừa mới phát hành mà tôi không còn tìm thấy ở tiệm sách. Tôi muốn gặp một
người, một giọng nói, những đoạn văn, lời thơ, tiếng nhạc.

 Lần đó, tôi đã không gặp ông.

 May mà còn có lần này.

 Người bạn trẻ đi cùng với tôi đã rất vui khi
ông hỏi đến những người thân trong gia đình anh, mà anh nghĩ có lẽ ông đã quên.
Tôi vui vì ánh mắt thân thiện của ông. Ánh mắt khiến tôi bớt e dè ngần ngại.

 Lúc ấy, tôi không nhìn rõ ông như thế nào. Ông
đau ốm, bệnh hoạn ra sao? Tôi chỉ nghĩ đến những cuốn sách. Tiểu thyết của ông
như lụa là kỳ ảo phủ kín người tôi, tôi không thể thoát ra được. Tôi hỏi đến
người con gái có vết nám trên mặt, Lãm và Thục, những nhân vật của ông. Tôi hỏi
đến Phụng và Sơn trong Đồng Cỏ. Hai người ấy xem chừng họ đã như thế với nhau.
Nhưng đọc đi đọc lại tôi vẫn chưa tìm thấy những con chữ nào nói rõ ra điều ấy…Tôi
nhớ nụ cười rất trẻ của ông, ông nói: đôi khi chỉ cần hai chữ thôi, đủ để nói
lên "điều ấy".

 Khi tôi về, nhìn lại những bức hình mà người bạn
Nhiếp Ảnh đã chụp kỷ niệm cuộc gặp gỡ này. Những bức ảnh với thứ ánh sáng, bối
cảnh đầy nghệ thuật giữa cái ngẩng lên, nhìn xuống của chúng tôi. Dĩ nhiên là
tôi đã sung sướng, rung động, không cách gì tả được. Cho đến khi, người thân của
ông nhắc nhở, khuyên tôi hãy cất cho riêng tôi những tấm hình vì nhìn ông tiều
tụy quá! Tôi mới nhận ra, Nguyễn Đình Toàn cúi xuống với ống pipe trong tay, rạng
rỡ những trầm tư trong vũng tối vây quanh, Nguyễn Đình Toàn ngẩng mặt nhìn bầu
trời mây xám, có những rặng cây gầy guộc khẳng khiu. Thứ chân dung đậm nét ca từ
"lá thốt lên lời cây, gió lú đưa đường mây" 3. . Đó là cả một tận tụy,
tìm tòi của Nguyễn Bá Khanh, người đã chụp bắt được hình ảnh của một tình nhân
đứng giữa trời không, khóc mộng thiên đường… Nguyễn Đình Toàn ngày ấy, và bây
giờ đã không còn như thế nữa. Nhưng cách nào, với tôi, bất cứ hình ảnh nào của
ông cũng đẹp. Cái đẹp thoát ra từ một tâm hồn, một văn nghệ sĩ tài hoa lẫy lừng,
mà có lẽ chưa ai có thể thay thế.

 Trong tiểu thuyết của ông, dù nhân vật là nam
hay nữ, thỉnh thoảng ta đọc được những câu của họ nói về quê hương, về những
nơi chốn… và ông đã dùng hai chữ "tư hương" tuyệt đẹp khi diễn tả
tình cảm này. Nhưng với tôi, tiếng kêu mộc mạc "tôi cố bám lấy đất nước
tôi" qua những nốt nhạc là tiếng nói xé lòng, đau đớn nhất.

 Ông đã cố bám lấy đất nước của mình nhưng vô vọng.
Ông đã lìa xa tổ quốc và nhìn đâu cũng thấy quê hương. Những quê hương được ông
thu nhỏ lại, nhưng bây giờ ông cũng đành bỏ tất cả mà đi.

 Con đường ông dẫn tôi đi, đưa tôi vào
những vùng hoa thơm, cỏ lạ của văn chương đầy mê hoặc. Tôi vẫn đi mãi cho đến
bây giờ. Nhưng có một điều tôi chưa nói với ông, đọc những trang sách của ông rất
nhiều lần, tôi nghĩ mình không nên viết nữa.

 Cố thi sĩ Du Tử Lê cho rằng Nguyễn Đình Toàn
là "người tình không chân dung" của rất nhiều nữ thính giả. Điều này
không sai. Bao nhiêu người nữ như tôi đã hạnh phúc với những đêm khuya, nghe tiếng
nói ấm áp và thổn thức cùng ông…

 "Chim đau đã quên mùa, hoa sầu đã quên nở.
Nhưng những ngày tháng êm đềm của chúng ta xưa vẫn không ngừng làm cho lòng anh
thổn thức. Anh như đứa trẻ, ngắt bông hoa cầm trên tay và tưởng tượng đó là
trái tim mình. Ôi những hồn hoa, nở bằng nước mắt đau thương, nhỏ trên hạnh
phúc".

 

 Người tình không chân dung, tôi đã âm thầm tìm
kiếm, theo dấu ông đằng đẵng hơn nửa thế kỷ dài. Bây giờ tôi đã gặp được dung
nhan của tình yêu ấy. Nhưng gặp để chia lìa. 
20/10/2023 và 28/11/2023. Chỉ được ba mươi tám ngày ngắn ngủi và mãi
mãi, không còn một hạnh ngộ nào đến nữa.

 Tôi ôm hai tập tiểu thuyết và một tập thơ có
chữ ký từ những ngón tay run.

 Nơi ngưỡng cửa, những ngón tay run rẩy nhưng ấm
áp đã cầm lấy tay tôi phút chia tay và đôi mắt là cả một vùng cô đơn. Cái cô
đơn ánh lên, vọng về những tiếng nói, âm thanh trên làn sóng điện của một Sài
Gòn thương, tiếc.

 - Ráng thu xếp, đến chơi với tôi một hôm nữa
nhé!

 Vậy mà tôi đã không đến được. Lòng tôi đầy những
giày vò hối tiếc.

 Tôi đã phụ tình ông.

 Người tình, người yêu, nhà văn, nhà thơ, nhạc
sĩ. Con người tài hoa tột đỉnh ấy đã bỏ đi. Tôi đứng lại, ngậm ngùi nhớ mãi một
con đường như thuở đầu bước đến.

 

*Gửi
Nguyễn Bá Khanh, một ngày không thể quên.

 

ĐẶNG
MAI LAN

(Paris
3/12/2023)

 

1-
Khi em về (thơ)

2-
Quê hương thu nhỏ (nhạc)

3-
Tình khúc thứ nhất (Nguyễn Đình Toàn- Vũ Thành An)

*
Những chữ in đậm là tựa những tác phẩm của NĐT.