RFA PHỎNG VẤN BS NGÔ THẾ VINH VỀ KÊNH FUNAN VÀ ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG
Mai
Trần
Trần
Bras / Nơi hội tụ 4 nhánh sông: (1) Mekong Thượng, (2) Sông Tonle Sap, (3)
Mekong Hạ / có tên Sông Tiền (4) Sông Bassac / có tên là Sông Hậu khi chảy vào
Việt Nam. Đường chỉ đỏ nối sông Bassac và tình Kep là sơ đồ của con kênh Funan
Techo của Cam Bốt sẽ khởi công vào năm 2024 và hoàn tất năm 2028. [Bản đồ với
ghi chú của Ngô Thế Vinh]
bài viết gần đây của ông về kênh đào Phù Nam của Cam Bốt, và đặc biệt như một
tuyên bố gần đây nhất của Thủ tướng Cam Bốt Hun Manet: “Kênh đào Phù Nam không
lấy nước từ sông Mekong mà chỉ lấy từ sông Bassac và sẽ dùng cho tưới tiêu,
nông nghiệp)”, xin ý kiến của ông về những vấn đề sau:
MAI TRẦN _ 1) Theo ông, lập luận cho rằng sông Bassac không thuộc hệ thống
Mekong và kênh đào Funan không lấy nước từ Mekong có đúng với thực tế không?
THẾ VINH _ 1) Tuyên bố gần đây nhất của Thủ tướng Cam Bốt Hun Manet cho rằng:
“Kênh đào Phù Nam không lấy nước từ sông Mekong mà chỉ lấy từ sông Bassac và sẽ
dùng cho tưới tiêu, nông nghiệp.” [sic]
-
Phải nói ngay rằng đây là một câu nói thiếu thành thật, khinh thường trí tuệ của
của giới lãnh đạo Hà Nội và người dân Việt Nam. Không ai có thể nghĩ rằng TT
Hun Manet, người tốt nghiệp từ một học viện quân sự danh tiếng West Point của Mỹ,
lại có thêm học vị Tiến sĩ Kinh tế từ Anh Quốc mà có thể thiếu kiến thức như thế.
-
Thiếu kiến thức địa lý sơ đẳng mới có thể nói rằng sông Bassac – một trong hai
phân lưu [distributary] lớn của sông Mekong mà
không thuộc hệ thống sông Mekong, để từ đó lý luận rằng kênh đào Funan
Techo chỉ lấy nước từ sông Bassac mà không lấy nước từ hệ thống sông
Mekong.
-
Nếu hiểu Quatre-Bras [tiếng Khmer là Chamean Mon hay Chaktomuk / tiếng Việt là
nơi hội tụ của 4 nhánh sông] là gì, chúng ta có ngay câu trả lời phản bác lý luận
nêu trên của TT Hun Manet. Quatre Bras tiếng Pháp là 4 cánh tay – là 4 nhánh của
hệ thống sông Mekong:
- Mekong Thượng [Upper Mekong] là dòng chính
sông Mekong chảy từ bắc xuống nam tới Phnom Penh là nhánh thứ (1)
- Con sông Tonle Sap là nhánh thứ (2) từ Biển
Hồ chảy xuống kết nối với dòng chính Mekong Thượng; [sông Tonle Sap có đặc tính
chảy 2 chiều theo: Mùa Mưa là dòng chảy ngược vào Biển Hồ và Mùa Khô nước từ Biển
Hổ chảy xuôi dòng xuống ĐBSCL].
- Tại Quatre Bras, nơi con sông Mekong Thượng
chia làm hai phân lưu [distributaries]: Mekong Hạ [Lower Mekong] là nhánh thứ
(3) và Sông Bassac là nhánh thứ (4); cả hai phân lưu lớn này khi chảy vào Đồng Bằng Sông Cửu Long của Việt
Nam, mang tên khác là Sông Tiền (3) và Sông Hậu (4).
vậy, khi Con Kênh Funan Techo lấy nước từ con sông Bassac tức là lấy nước từ đầu
nguồn của con sông Hậu thì sao lại bảo nguồn nước đó không thuộc hệ thống sông
Mekong?
Quatre
Bras / Nơi hội tụ 4 nhánh sông: (1) Mekong Thượng, (2) Sông Tonle Sap, (3)
Mekong Hạ / có tên Sông Tiền (4) Sông Bassac / có tên là Sông Hậu khi chảy vào
Việt Nam. Đường chỉ đỏ nối sông Bassac và tình Kep là sơ đồ của con kênh Funan
Techo của Cam Bốt sẽ khởi công vào năm 2024 và hoàn tất năm 2028. [Bản đồ với
ghi chú của Ngô Thế Vinh]
MAI TRẦN _ 2) Nếu kênh đào Funan không chỉ phục vụ giao thông thuỷ mà còn phục
vụ tưới tiêu, nông nghiệp, nó có thể ảnh hưởng tới sông Mekong và ĐBSCL ra sao?
THẾ VINH _ 2) Một câu hỏi rất hay, cùng một lúc Anh Mai Trần nêu ra được 2 vấn
đề của con kênh đào Funan Techo.
(a)
Vấn đề thứ nhất, điều mà chính phủ Phnom Penh nói ra trong Thông báo gửi MRC 4
nước Mekong; khi nói về mục đích của Dự án Funan Techo chỉ vỏn vẹn có một câu:
“Con kênh nội địa có mục đích vận tải và giao thông đường thủy”, với lợi ích rất
rõ ràng: chặng đường sông nếu không phải qua ngả Việt Nam mà nay với con kênh
Phù Nam Techo khoảng cách được rút ngắn, như vậy sẽ giảm thiểu thời gian di
chuyển và bớt nhiên liệu tiêu thụ, – cũng có nghĩa là giảm đáng kể chi phí vận
chuyển và quan trọng hơn nữa là tạo được một trục / hub giao thương mới mà
không cần phải đi qua khúc sông Mekong của Việt Nam. Tất cả nhằm tăng tính cạnh
tranh, thu hút thêm đầu tư, giảm thiểu chậm trễ và giảm chi phí về tiếp vận.
(b)
Vấn đề thứ hai, điều mà chính phủ Phnom Penh ban đầu không nói ra, muốn dấu nhẹm
trong Thông báo gửi MRC 4 nước Mekong, đó là tính đa năng [multipurpose] của
con kênh Funan Techo – ngoài mục đích giao thông đường thuỷ, con kênh Funan còn
tiềm ẩn nhiều mục đích khác bao gồm: thuỷ lợi [irrigation] chuyển dòng lấy nước
[water diversion] từ con kênh Funan giúp cho việc tiêu tưới mở rộng diện tích
canh tác [agriculture], tạo những hồ nước nuôi trồng thủy sản [aquaculture], bảo
đảm lương thực và cải thiện đời sống các cộng đồng cư dân trong vùng.
(c)
Nhìn xa hơn nữa qua các cuộc hội thảo của
Diễn đàn Vận Tải và Hậu Cần 2023 [Transport and Logistics Forum 2023], người ta còn bàn tới sự
gia tăng giá trị đất đai và bất động sản ven con kênh Funan, khi xây thêm được
những giang cảng phụ [subordinate ports], tạo thêm công ăn việc làm, đồng thời
với phát triển các khu gia cư, đô thị hoá cùng với nhu cầu cung cấp nguồn nước
ngọt cho sinh hoạt.
Như
vậy, với con kênh đào 180 km chiều dài ấy đâu có phải chỉ cho mục đích thuỷ vận,
mà còn có những mục đích phát triển cả một vùng châu thổ 4 tỉnh từ Kandal,
Takeo, Kampot, và Kep trước khi đổ ra Vịnh
Thái Lan, và như vậy thì lưu lượng nước lấy từ hệ thống sông Mekong, nhất là từ
con sông Bassac -- khúc đầu nguồn của
con sông Hậu, thì chắc chắn không phải
chỉ 113 triệu mét khối mỗi năm mà sẽ nhiều lần lớn hơn và hậu quả thiếu nước
nơi ĐBSCL phía dưới nguồn -- nhất là vào mùa khô không thể nào lường trước được.
MAI TRẦN - 3) ĐBSCL đứng trước thực trạng biến đổi khí hậu, nước biển dâng (năm
ngoái, nước mặn vào tới khu vực thị xã Bến Tre), và dòng sông Cửu Long nghẽn mạch.
Việc sông Mekong nghẽn mạch rõ ràng càng lúc càng khó giải quyết. Một mặt, Việt
Nam cần thực thi những chiến lược ngắn hạn để điều hướng các bước đi của Trung
Quốc và Cam Bốt sao cho nó công bằng hơn với ĐBSCL, nhưng mặt khác, VN cần chuyển
hướng chiến lược phát triển cho ĐBSCL.
THẾ VINH - 3) Hâm nóng toàn cầu và biến đổi khí hậu là một thực trạng đã và đang
ảnh hưởng trên toàn hệ sinh thái của khắp hành tinh này, riêng các vùng châu thổ
Deltas / trong đó có ĐBSCL là đang chịu ảnh hưởng nặng nề nhất:
-
nước biển dâng khiến nạn ngập mặn càng ngày càng lấn sâu vào vùng châu thổ --
không phải chỉ có ở các tỉnh ven duyên hải, mà là các tỉnh trong đất liền rất
xa biển, do lượng mưa thấp ở thượng nguồn và ngay cả nơi ĐBSCL.
- nạn đất lún do khai thác quá mức các tầng nước
ngầm [aquifers] đến mức cạn kiệt, với
hơn một triệu giếng bơm hoạt động ngày đêm, lấy nước ngọt, không chỉ phục vụ tiện
dụng gia cư mà cả cho nhu cầu sản xuất nông nghiệp và kỹ nghệ, khiến vận tốc đất
lún có nơi còn nhanh hơn mực nước biển dâng.
- với những con đập thuỷ điện khổng lồ bậc thềm
[Mekong cascades] Vân Nam, và với chuỗi những con đập dòng chính ở Lào, do nguồn
phù sa bị giữ lại trong các hồ chứa, nguồn nước ngọt đổ về ĐBSCL là nguồn nước
đói [hungry water], thay vì ĐBSCL được bồi đắp như trước kia, thì nay bị sói
mòn [erosion], tạo nên một tiến trình đảo ngược khiến cả một vùng châu thổ, về
lâu về dài đang trên một tiến trình tan rã.
- do vận hành giữ nước của chuỗi đập thuỷ điện
thượng nguồn, không có lực đẩy của nguồn nước ngọt đổ về, nạn ngập mặn có thể
vào sâu tới 60km với nồng độ mặn cao tới 40/00 [bốn phần ngàn], có nơi còn cao
hơn. Cùng một lúc phải ứng phó với thiếu nước ngọt, và canh tác trong tình trạng
“chạy mặn”, khả năng thích nghi của người nông dân nơi ĐBSCL phải nói là rất
cao, đây chính là yếu tố tích cực cho sự chuyển hướng phát triển của ĐBSCL.
Trước
tình trạng Cửu Long ngày thêm Cạn Dòng, thiếu “nước ngọt”, thừa “nước mặn” – một
vùng châu thổ bấy lâu được thiên nhiên ưu đãi đã không còn nữa. Việc chuyển hướng phát triển nơi ĐBSCL – không phải
chỉ có thuần nông nghiệp, mà còn nhiều lãnh vực khác như nuôi trồng thuỷ sản, cả
trên nhưng vùng nước lợ với hỗ trợ của công nghệ cao.
Anh Mai Trần đã thấy, Đồng Bằng Sông Cửu Long
đang trở thành một địa bàn đầy thách đố, lối làm ăn cũ manh mún chỉ có tập
trung vào cây lúa [nông dân lam lũ này đêm mà vẫn không đủ ăn] không còn hợp thời
nữa và nhu cầu một chuyển hướng phát triển phải là một mệnh lệnh của thời đại.
Và để trả lời “câu hỏi lớn” như vậy, đề nghị RFA lập ra một Diễn đàn Mở [Open
Forum] quy tụ nhiều tiếng nói của nhiều nguồn chất xám từ trong nước ra tới hải
ngoại, và ban điều hợp Diễn Đàn ấy sẽ là nhóm Ký giả Môi Sinh của Đài RFA.
MAI
TRẦN
RFA
Broadcaster/ Webcaster
Washington,
20.12.2023
Radio
Free Asia
Ngô Thế Vinh, tác giả 2 cuốn sách: Cửu Long Cạn Dòng Biển Đông Dậy Sóng [2000],
và ký sự Mekong Dòng Sông Nghẽn Mạch [2007], liên quan tới vấn đề môi sinh và
phát triển Lưu vực sông Mekong và Đồng Bằng Sông Cửu Long. Hình tác giả đang
băng qua Biển Hồ, tới khu Bảo Tồn Sinh Thái Tonlé Sap. [12.2001]
Nhận xét
Đăng nhận xét